Wstęp
W ostatnich latach pojęcie ESG, czyli Environmental, Social, Governance, stało się kluczowe w świecie biznesu. Firmy coraz częściej muszą zwracać uwagę na swoje działania nie tylko pod względem finansowym, ale również w kontekście ich wpływu na środowisko, społeczeństwo i zarządzanie. W tym artykule omówimy, skąd wywodzi się ESG, oraz przedstawimy najważniejsze unijne regulacje prawne, które mają na celu wdrożenie tego podejścia w praktyce.
Ewolucja CSR do ESG
Idea odpowiedzialności społecznej biznesu, znana jako CSR (Corporate Social Responsibility), zaczęła kształtować się już w latach 60. XX wieku. Firmy zaczęły dostrzegać, że ich działalność ma wpływ nie tylko na gospodarkę, ale także na społeczeństwo i środowisko. Początkowo CSR koncentrowało się głównie na działaniach dobroczynnych i filantropii. Z czasem jednak okazało się, że CSR jest czymś więcej niż tylko dobrowolną aktywnością charytatywną. W miarę jak świadomość społeczna rosła, zaczęto postrzegać CSR jako integralną część strategii biznesowej, której celem jest osiąganie zysków w sposób odpowiedzialny i zrównoważony.
Koncepcja ESG, rozwinięta z CSR, pojawiła się w 2004 roku, kiedy UN Global Compact, we współpracy z największymi światowymi instytucjami finansowymi, opublikowała raport „Who Cares Wins”. To właśnie w tym dokumencie po raz pierwszy użyto skrótu ESG, wskazując, że uwzględnienie czynników środowiskowych, społecznych i zarządzania w decyzjach inwestycyjnych może przyczynić się do poprawy sytuacji na rynkach finansowych oraz przynieść korzyści dla środowiska.
Raport „Who Cares Wins” był przełomowy, ponieważ zapoczątkował szeroką dyskusję na temat znaczenia zrównoważonego rozwoju w biznesie. Zwrócono w nim uwagę na to, że firmy, które dbają o te trzy obszary, są bardziej stabilne, mają lepsze relacje z interesariuszami i są postrzegane jako bardziej atrakcyjne miejsca pracy.
Kluczowe międzynarodowe inicjatywy: Porozumienie paryskie i Agenda 2030
Porozumienie paryskie i Agenda 2030 to dwa kluczowe dokumenty międzynarodowe, które promują zrównoważony rozwój, jednak różnią się one zakresem i ramami działania.
Porozumienie paryskie, przyjęte podczas Konferencji Klimatycznej COP21 w Paryżu w grudniu 2015 roku, jest traktatem międzynarodowym dotyczącym zmian klimatycznych. Jego głównym celem jest ograniczenie globalnego ocieplenia do poziomu poniżej 2 stopni Celsjusza w porównaniu z epoką przedindustrialną, z aspiracją do dążenia do 1,5 stopnia. Dokument ten zobowiązuje kraje do podejmowania działań na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz adaptacji do skutków zmian klimatycznych. Kluczowym elementem Porozumienia paryskiego jest system narodowo określonych wkładów (NDC), w ramach którego każde państwo definiuje własne cele i działania klimatyczne.
Z kolei Agenda 2030, przyjęta przez wszystkie państwa członkowskie ONZ we wrześniu 2015 roku, jest globalnym planem działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. Dokument ten zawiera 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDGs), które obejmują szeroki zakres kwestii, w tym eliminację ubóstwa, zrównoważony rozwój gospodarczy, edukację, zdrowie, równość płci, dostęp do czystej wody i energii, a także ochronę środowiska. W przeciwieństwie do Porozumienia paryskiego, Agenda 2030 nie skupia się wyłącznie na kwestiach klimatycznych, lecz na całym spektrum zagadnień społecznych, ekonomicznych i środowiskowych, które mają przyczynić się do zrównoważonego rozwoju na globalnym poziomie.
Główne różnice między tymi dokumentami dotyczą zakresu i celów, ram działania oraz zaangażowanych podmiotów. Porozumienie paryskie koncentruje się na zmianach klimatycznych i ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, podczas gdy Agenda 2030 obejmuje szeroki zakres celów zrównoważonego rozwoju. Porozumienie paryskie jest prawnie wiążącym traktatem międzynarodowym z określonymi zobowiązaniami dla państw. Natomiast Agenda 2030 jest planem działania, który wyznacza cele do osiągnięcia do 2030 roku, ale nie jest prawnie wiążący. W ramach Porozumienia paryskiego wszystkie kraje zobowiązują się do przedstawiania i realizacji swoich planów klimatycznych, natomiast Agenda 2030 angażuje zarówno rządy, jak i sektory prywatne, organizacje pozarządowe oraz społeczeństwo obywatelskie w dążenie do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.
Europejski Zielony Ład: Transformacja Europy
W odpowiedzi na globalne zobowiązania klimatyczne, Unia Europejska ogłosiła Strategię Europejskiego Zielonego Ładu (European Green Deal), która ma na celu przekształcenie Europy w pierwszy kontynent neutralny klimatycznie do 2050 roku. Przedstawiony przez Komisję Europejską w grudniu 2019 roku plan zakłada osiągnięcie zerowego bilansu emisji gazów cieplarnianych. Oznacza to, że do 2050 roku Europa ma stać się neutralna klimatycznie. Aby zrealizować ten ambitny cel, Unia Europejska zobowiązała się do redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku.
Kluczowym elementem Europejskiego Zielonego Ładu jest mobilizacja co najmniej 1 biliona euro w ciągu najbliższych dziesięciu lat na inwestycje w zielone technologie, energetykę odnawialną, zrównoważony transport, efektywność energetyczną oraz ochronę bioróżnorodności. Inicjatywa ta ma na celu modernizację gospodarki europejskiej poprzez wspieranie innowacji, rozwój zielonych technologii i tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach związanych z zieloną gospodarką.
Europejski Zielony Ład kładzie również duży nacisk na sprawiedliwą transformację, aby zapewnić, że nikt nie zostanie pozostawiony w tyle. Ponadto, inicjatywa obejmuje ambitne cele w zakresie ochrony środowiska i bioróżnorodności, takie jak ochrona zasobów wodnych, gleb oraz lasów, a także promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym.
Narzędziem do wdrożenia Europejskiego Zielonego Ładu jest tzw. Pakiet Fit For 55, czyli zbiór dwunastu rozporządzeń i dyrektyw unijnych, które mają na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do roku 2023 – pierwszy etap do osiągnięcia neutralności klimatycznej. Oprócz reform w zakresie energetyki, transportu, budownictwa i przemysłu, Pakiet obejmuje również regulacje dotyczące raportowania niefinansowego i zrównoważonego rozwoju, w tym Dyrektywę o Raportowaniu Zrównoważonym Rozwoju (Corporate Sustainability Reporting Directive – CSRD), Dyrektywę ws. należytej staranności (Corporate Sustainability Due Diligence Directive – CSDDD) oraz tzw. Taksonomię.
Dyrektywa CSRD: Raportowanie zrównoważonego rozwoju
CSRD to dyrektywa, która musi być wdrożona przez państwa członkowskie, w tym Polskę, nakładająca na firmy obowiązek raportowania swoich działań w obszarze zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa ta zastąpiła wcześniejszą dyrektywę NFRD (Non-Financial Reporting Directive) i rozszerzyła zakres firm objętych tym obowiązkiem. Co to oznacza? Firmy muszą teraz sporządzać raporty, w których opisują, jak ich działalność wpływa na środowisko, społeczeństwo, w tym również sposób zarządzania. Muszą to robić zgodnie z określonymi standardami – ESRS, aby informacje były porównywalne i przejrzyste. To oznacza, że firmy muszą dokładnie opisać swoje cele związane z ESG, działania, jakie podejmują, oraz wyniki, jakie osiągają w tych obszarach. Wszystkie te dane muszą być zweryfikowane przez niezależne audyty.
Dyrektywa CSDDD: Należyta staranność w całym łańcuchu
dostaw
CSDDD nakłada na firmy obowiązek należytej staranności w całym łańcuchu dostaw. Oznacza to, że firmy muszą sprawdzać, czy ich dostawcy działają zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Co to oznacza dla firm? Firmy muszą dbać o to, aby ich partnerzy biznesowi przestrzegali praw człowieka, dbali o środowisko i działali etycznie. Na przykład, muszą upewnić się, że ich dostawcy nie wykorzystują pracy przymusowej ani nie stosują praktyk szkodliwych dla środowiska. Firmy, które nie spełnią tych wymagań, mogą ponieść odpowiedzialność prawną i finansową.
Taksonomia UE: Drogowskaz dla inwestycji
Uzupełnieniem raportowania niefinansowego przedsiębiorstw jest taksonomia, czyli system klasyfikacji, który pomaga określić, jakie działania są uznawane za zrównoważone – można to rozumieć jako drogowskaz dla instytucji finansowych do kierowania przepływów finansowych. Dlaczego jest to istotne? Dzięki taksonomii firmy wiedzą, jakie działania mogą uzyskać wsparcie finansowe. Przykładowo, inwestycje w odnawialne źródła energii, efektywność energetyczną czy gospodarkę o obiegu zamkniętym mogą być klasyfikowane jako zrównoważone. To pomaga firmom planować swoje działania i inwestycje w sposób, który jest korzystny dla środowiska i może przynieść im dodatkowe korzyści finansowe.
Europejskie Standardy Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS)
Aby ułatwić ocenę i porównanie działań firm w obszarze zrównoważonego rozwoju, Unia Europejska wprowadziła Europejskie Standardy Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS). Wskaźniki ESRS są narzędziem, które umożliwia przedsiębiorstwom kompleksowe raportowanie wpływu ich działalności. Jednym z najważniejszych wskaźników środowiskowych jest raportowanie emisji gazów cieplarnianych. Firmy będą musiały podać szczegółowe dane dotyczące emisji w trzech zakresach:
- Zakres 1: Emisje bezpośrednie z własnych źródeł, takich jak spalanie paliw w zakładach.
- Zakres 2: Emisje pośrednie wynikające z zakupionej energii elektrycznej, ciepła lub pary.
- Zakres 3: Inne pośrednie emisje, takie jak emisje z łańcucha dostaw.
Firmy raportować będą także całkowite zużycie energii, rozróżniając między energią odnawialną a pochodzącą ze źródeł kopalnych. To wskaźnik, który pokazuje, jak firma zarządza swoimi zasobami energetycznymi i jakie podejmuje kroki w celu zwiększenia efektywności energetycznej.
Korzyści i wyzwania związane z ESG
ESG to nie tylko modne hasło, ale rzeczywistość, która staje się normą w świecie biznesu. Przepisy takie jak CSRD, Taksonomia UE i CSDDD mają na celu zachęcenie firm do działania w sposób odpowiedzialny i transparentny. Dostosowanie się do tych regulacji to spore wyzwanie dla wszystkich firm. Wymaga to inwestycji w nowe technologie, szkolenia pracowników oraz zmiany sposobu zarządzania. Firmy muszą również przygotować się na dodatkowe koszty związane z audytami i raportowaniem.
Jednakże, mimo tych wyzwań, korzyści z wprowadzenia zasad ESG są ogromne. Firmy, które to robią, mogą liczyć na większe zaufanie ze strony klientów i inwestorów, lepszą pozycję na rynku, a także możliwość pozyskiwania tańszego finansowania. Dodatkowo, dbanie o ESG może prowadzić do innowacji w firmie i otwierania się na nowe rynki zbytu.
Podsumowanie
ESG staje się kluczowym elementem strategii biznesowych w Europie i na świecie. Firmy, które już teraz dostosowują się do tych standardów, zyskują przewagę konkurencyjną i przyczyniają się do budowy bardziej zrównoważonej przyszłości.